Trong bối cảnh kinh tế đang gặp nhiều khó khăn, các đô thị lớn của Trung Quốc như Thượng Hải và Bắc Kinh đang chứng kiến một hiện tượng đáng chú ý: làn sóng người dân rời bỏ thành phố để trở về quê hương. Đây không chỉ là một sự thay đổi về địa lý mà còn phản ánh những áp lực kinh tế sâu sắc mà người dân đang phải đối mặt.
Giấc mơ đô thị tan vỡ
Trong suốt nhiều thập kỷ qua, các thành phố lớn đã trở thành điểm đến hấp dẫn cho hàng triệu người trẻ tuổi và lao động nhập cư, với hứa hẹn về mức lương cao và cơ hội thăng tiến. Tuy nhiên, tình hình hiện tại đã có sự thay đổi rõ rệt. Theo các báo cáo gần đây, Thượng Hải đã mất khoảng 72.000 cư dân vào năm ngoái, trong khi Bắc Kinh cũng ghi nhận sự giảm sút 26.000 người. Mặc dù con số này có vẻ nhỏ so với tổng dân số, nhưng nó lại là dấu hiệu rõ ràng của một xu hướng đáng lo ngại.
Đặc biệt, số lượng lao động di cư tại Thượng Hải đã giảm xuống dưới 10 triệu lần đầu tiên trong nhiều năm, với 238.000 người rời bỏ thành phố. Hiện tượng này không chỉ là một con số thống kê mà còn phản ánh bức tranh thị trường lao động đang co lại và sự thay đổi trong tư duy chi tiêu của người dân.
Nguyên nhân chính của tình trạng này là do nhu cầu tuyển dụng tại các trung tâm kinh tế lớn giảm sút, đặc biệt trong các ngành sản xuất truyền thống và dịch vụ phổ thông. Chi phí sinh hoạt và nhà ở tại đô thị ngày càng cao khiến nhiều lao động trẻ phải cân nhắc việc trở về quê hương hoặc chuyển đến các thành phố nhỏ hơn với chi phí thấp hơn.
Tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi thanh niên từ 16 đến 24 vẫn ở mức cao, đạt 15,8% vào tháng 4/2025, cao hơn nhiều so với tỷ lệ thất nghiệp chung khoảng 5% tại các thành phố lớn. Ngay cả những người có việc làm cũng thấy mức tăng trưởng thu nhập khả dụng chậm lại đáng kể kể từ năm 2020, chỉ đạt trung bình 5% mỗi năm.
Chỉ có một số ít lĩnh vực như khai thác mỏ, tiện ích và dịch vụ công nghệ thông tin có mức tăng trưởng tiền lương vượt qua tăng trưởng GDP. Điều này cho thấy hầu hết các công việc không mang lại mức tăng lương đáng kể, khiến cuộc sống ở các đô thị đắt đỏ trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
Các cuộc khảo sát kinh doanh cho thấy sự thu hẹp trên diện rộng trong thị trường lao động, đặc biệt khi các nhà máy phải đối mặt với tình hình thuế quan phức tạp. Với ít cơ hội việc làm hơn và mức lương không đủ bù đắp chi phí sinh hoạt cao, không có gì ngạc nhiên khi nhiều người bắt đầu tìm kiếm một lối thoát.
Bên cạnh đó, một yếu tố quan trọng khác góp phần vào xu hướng “bỏ phố về quê” là sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng của người dân. Họ đang trở nên tiết kiệm hơn và thận trọng hơn trong chi tiêu. Theo khảo sát của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc, một tỷ lệ kỷ lục 64% hộ gia đình cho biết họ ưu tiên tiết kiệm hơn là chi tiêu hoặc đầu tư.
Khảo sát của Reuters cho thấy hơn 80% người được hỏi khẳng định sẽ tiếp tục gửi tiết kiệm dù lãi suất tiền gửi ngân hàng giảm, phản ánh mối lo ngại về ổn định việc làm và thị trường bất động sản trì trệ. Người dân Trung Quốc thường có xu hướng tiết kiệm do phải tự chi trả phần lớn chi phí y tế, giáo dục và hưu trí. Khi kinh tế đối mặt với nhiều bất ổn, họ càng có lý do để thắt chặt chi tiêu.
Kết quả là, các thành phố lớn chứng kiến sự sụt giảm trong chi tiêu, trong khi các thành phố nhỏ hơn lại cho thấy sự tăng trưởng về khối lượng hàng hóa thiết yếu hàng ngày. Điều này cho thấy người tiêu dùng đang chuyển sang các sản phẩm có giá thấp hơn hoặc tìm kiếm cuộc sống ở nơi có chi phí sinh hoạt phải chăng hơn.
Lối thoát hay thách thức?
Xu hướng “bỏ phố về quê” không chỉ đơn thuần là sự thay đổi về địa lý mà còn là sự thay đổi trong quan điểm sống. Nhiều người trẻ đang từ bỏ “giấc mơ thành phố” hào nhoáng để tìm kiếm một cuộc sống cân bằng hơn, ít áp lực hơn và chi phí phải chăng hơn ở các thành phố nhỏ hoặc vùng nông thôn.
Các thành phố cấp 3 và 4 đang thu hút ngày càng nhiều lao động nhờ chi phí thấp và chất lượng sống được cải thiện. Sự trở về của nhóm cư dân đô thị, thường là con em sinh viên tốt nghiệp, đang góp phần thay đổi chức năng và kiến trúc làng quê, từ những ngôi nhà cũ kỹ đến các quán cà phê và không gian sáng tạo.
Chính phủ Trung Quốc đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ việc làm và khuyến khích phát triển nông thôn nhằm tạo động lực cho người dân trở về quê khởi nghiệp. Ngoài việc trợ vốn và cơ sở vật chất, Bộ Nông nghiệp còn thử nghiệm “hộ chiếu lao động quay về”, tạo ưu đãi đặc biệt cho doanh nghiệp khởi nghiệp ở nông thôn.
Tuy nhiên, sự dè dặt của người dân trước bất định kinh tế đòi hỏi các biện pháp mạnh mẽ hơn, như tăng lương hưu và cải thiện mạng lưới bảo hiểm y tế và giáo dục. Xu hướng này cũng đặt ra những thách thức lớn: liệu các thành phố nhỏ có đủ cơ hội việc làm và cơ sở hạ tầng để đáp ứng làn sóng di cư ngược này? Liệu đây có phải là một giải pháp bền vững cho những vấn đề kinh tế vĩ mô của đất nước?
Việc tăng dân số trở về đồng nghĩa với việc cơ sở hạ tầng và dịch vụ y tế – giáo dục địa phương cần được nâng cấp để đáp ứng nhu cầu mới. Nếu không, sẽ dễ dàng tạo ra “điểm nghẽn” trong phát triển. Hơn nữa, các thành phố lớn như Thượng Hải có thể phải tái cân bằng bằng việc tự động hóa và tăng lương, dẫn đến chi phí hoạt động doanh nghiệp tăng lên.
Thị trường lao động co lại tại các siêu đô thị trong khi người dân ngày càng thắt chặt chi tiêu không chỉ là bài toán “cung – cầu lao động”, mà còn là thách thức dài hạn với mục tiêu chuyển đổi mô hình tăng trưởng của đất nước từ xuất khẩu và đầu tư sang tiêu dùng nội địa. Để thành công, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách tài khóa và tiền tệ, cùng các chương trình phát triển vùng nông thôn bền vững, giúp người dân an tâm “bỏ phố về quê” mà vẫn giữ được mức sống và cơ hội phát triển.
