Triết lý ‘hai mặt’ trong thơ ca của Trần Nhân Tông không chỉ đơn thuần là một khái niệm, mà còn là một cách nhìn sâu sắc về cuộc sống, nơi mà những đối lập hòa quyện để tạo nên vẻ đẹp của thế giới xung quanh. Những tác phẩm của ông không chỉ ca ngợi thiên nhiên mà còn phản ánh sự hòa hợp giữa đạo và đời, giữa cái hữu hình và vô hình.
Vào ngày 29/6, sau các buổi tọa đàm tại TP HCM và Hà Nội, nhà thơ và nhà nghiên cứu Nhật Chiêu đã mang chủ đề Đường Bụt đường hoa: Thơ ca của Trần Nhân Tông đến với khán giả tại Huế. Sự kiện thu hút hàng trăm người tham gia, trong đó có nhiều giảng viên, nhà thơ, bác sĩ, võ sư và sinh viên, cho thấy sức hút mạnh mẽ của thơ ca Trần Nhân Tông.
Trần Nhân Tông (1258-1308) là một nhà thơ đa tài, với nhiều thể loại sáng tác từ thơ, phú đến văn xuôi và bài giảng. Học giả Nhật Chiêu đã chỉ ra rằng triết lý ‘hai mặt’ (những khía cạnh đối lập) là một trong những điểm nổi bật trong thơ của ông, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa tư tưởng Phật giáo và thực tế cuộc sống.
Trong thơ của Trần Nhân Tông, ông thường sử dụng các cặp phạm trù đối lập như hữu hình – vô hình, thế tục – thanh tịnh, thực – hư, và nhiều cặp khác. Những cặp này không chỉ để đối chọi mà còn để làm nổi bật vẻ đẹp của thiên nhiên, đồng thời thể hiện triết lý ‘cư trần lạc đạo’ – sống vui vẻ trong cuộc đời mà vẫn giữ được sự thanh tịnh trong tâm hồn.
Thay vì đi sâu vào một khía cạnh cụ thể, Trần Nhân Tông thường để lại những khoảng trống trong tác phẩm của mình, khuyến khích người đọc tự cảm nhận và tìm ra ý nghĩa riêng cho bản thân. Điều này tạo nên sự phong phú và đa dạng trong cách hiểu và cảm nhận về thơ của ông.
Buổi trò chuyện diễn ra tại “Không gian Sách và văn hóa” bên bờ sông Hương, thu hút sự quan tâm của nhiều người yêu văn thơ. Trong tác phẩm Xuân vãn, Trần Nhân Tông đã khéo léo sử dụng phạm trù sắc – không để người đọc tự hình dung vẻ đẹp của mùa xuân, tạo nên không gian nghệ thuật mang đậm tính Thiền.
Các cặp đối lập như xa – gần, nửa nắng – nửa râm cũng được thể hiện rõ trong bài Lên núi Bảo Đài, nơi mà tác giả miêu tả cảnh vật với sự tinh tế và sâu sắc. Những hình ảnh như “Đất vắng, lên đài cổ” hay “Mây núi vừa xa vừa gần” không chỉ tạo nên bức tranh thiên nhiên mà còn gợi lên những suy tư về cuộc sống.
Trong tác phẩm Thiên Trường vãn vọng, Trần Nhân Tông đã khéo léo khai thác yếu tố có – không, tạo nên một bức tranh chiều quê vừa thực vừa hư, khiến người đọc cảm nhận được sự mờ ảo nhưng cũng rất rõ nét của khung cảnh. Những hình ảnh như “Bóng chiều man mác có dường không” đã tạo nên một không gian thơ mộng và đầy chất thơ.
Trạng thái tĩnh – động cũng được thể hiện qua nhiều tác phẩm khác như Trăng và Chiều thu ở Vũ Lâm. Dù hướng đến cái nhất thể và toàn diện, Trần Nhân Tông vẫn giữ vững triết lý ‘hai mặt’ trong thơ của mình, thể hiện qua những câu thơ sâu sắc và ý nghĩa.
Trong buổi trò chuyện, Nhật Chiêu đã chia sẻ về chuyến thăm đền thờ Trần Nhân Tông, nơi ông đã cảm hứng sáng tác sáu câu thơ mới, thể hiện sự kết nối giữa thiên nhiên và tâm hồn con người. Ông cũng nhấn mạnh rằng Trần Nhân Tông đã khai sáng nền văn chương tiếng Việt với những tác phẩm nổi bật như Cư trần lạc đạo và Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca.
Nhà nghiên cứu Nhật Chiêu đã nhấn mạnh tầm vóc vĩ đại của Trần Nhân Tông, người đã lên ngôi Hoàng đế ở tuổi 20 và lãnh đạo quân đội đánh tan kẻ thù. Ông đã có những đóng góp to lớn cho chính trị, văn hóa và xã hội trong suốt 15 năm trị vì.
Nhà thơ Tâm Nhiên cũng đã có những chia sẻ về sự ngưỡng mộ dành cho Trần Nhân Tông qua những bài thơ của mình, thể hiện sự kết nối giữa văn chương và tâm linh. Những tác phẩm của ông không chỉ là di sản văn hóa mà còn là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ sau này.
Những câu chuyện về Trần Nhân Tông, từ cuộc đời đến sự nghiệp, vẫn luôn là nguồn cảm hứng bất tận cho những ai yêu thích văn chương và triết lý sống. Ông không chỉ là một vị vua mà còn là một thiền sư, một nhà thơ, một người đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người dân Việt Nam.
