Cuộc đời và tình yêu của nữ liệt sĩ Đặng Thùy Trâm đã được khắc họa một cách sâu sắc qua những trang nhật ký mà lần đầu tiên được công bố. Những dòng chữ chân thành trong cuốn nhật ký không chỉ là những ghi chép cá nhân mà còn là những tâm tư, tình cảm của một người con gái trẻ tuổi, đầy nhiệt huyết và lý tưởng.
Ấn phẩm Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba do em gái của liệt sĩ, Đặng Kim Trâm, biên soạn, đã mang đến cho độc giả cái nhìn rõ nét hơn về cuộc sống của Đặng Thùy Trâm trước khi cô xung phong ra chiến trường. Đặng Kim Trâm không chỉ là người em gái mà còn là người gìn giữ và truyền tải những di sản văn hóa quý giá của chị mình, từ những trang nhật ký đến các tư liệu khác liên quan.
Cuốn sách được phát hành bởi Nhà xuất bản Phụ nữ, đánh dấu 20 năm kể từ khi “Nhật ký Đặng Thùy Trâm” ra mắt. Ảnh: Nhà xuất bản cung cấp
Trong phần đầu tiên mang tên Lớp người lý tưởng, bốn chương sách đã tái hiện lại thời thơ ấu và thanh xuân của Đặng Thùy Trâm qua lời kể của những người thân. Đặng Kim Trâm đã chia sẻ về chị gái mình, người có tên khai sinh là Đặng Thị Tịnh Thủy, mang ý nghĩa “Nước tinh khiết” trong văn hóa Phật giáo. Sau này, tên gọi được đổi thành Đặng Thùy Trâm, và ở nhà, mọi người thường gọi cô là Thùy.
Đặng Hiền Trâm, em gái của bác sĩ, đã không ngần ngại bày tỏ niềm tự hào về chị gái: “Chị là người hiền thục, đảm đang, luôn quán xuyến mọi việc trong gia đình. Chị không chỉ học giỏi mà còn hát hay, là hạt nhân của các phong trào thanh niên. Chị đẹp lắm, mặc dù tôi không thể diễn tả hết vẻ đẹp của chị, nhưng mọi người đều công nhận điều đó. Các bác, các cô thường nói với ba mẹ tôi rằng chỉ cần có một cô con gái như Thùy Trâm là đủ mãn nguyện”. Theo bà, Đặng Thùy Trâm không có vẻ đẹp lộng lẫy nhưng lại sở hữu gương mặt “tròn sáng như trăng rằm, nước da trắng mịn, và đôi mắt ướt đen”.
Đặng Thùy Trâm trong những năm tháng học tập tại trường Y. Ảnh: Gia đình cung cấp
Vào năm 1965, khi đang là sinh viên năm thứ 5 tại Đại học Y, Đặng Thùy Trâm đã quyết định xung phong ra chiến trường miền Nam, được chuyển sang lớp đào tạo đặc biệt. Trước khi lên đường, cô đã để lại cuốn nhật ký ghi chép từ tháng 10/1965 đến ngày 14/12/1966, một phần di cảo chưa từng được công bố. Trong những trang viết đó, độc giả có thể cảm nhận được lý tưởng cách mạng của cô hòa quyện với mối tình sâu sắc dành cho chiến sĩ M (đại tá Khương Thế Hưng), người mà cô đã chờ đợi suốt bảy năm trong bối cảnh chiến tranh khốc liệt.
M là một trong những động lực lớn lao giúp Đặng Thùy Trâm quyết tâm ra chiến trường. Trong nhật ký vào ngày 25/10/1965, cô viết: “Em không phải là một người hèn nhát. Em không sợ khó khăn hay khổ cực. Chiến trường B có thể gian khổ hơn mái trường đại học, nhưng ở đó, em sẽ trở thành một người con thực sự của nhân dân, đất nước. Ở đó, em sẽ tìm thấy anh, người em yêu bằng tất cả trái tim mình”.
Tuy nhiên, quyết định này không phải là một sự bồng bột mà là kết quả của những tháng ngày suy nghĩ cẩn thận trong lớp đào tạo: “Có những người nói rằng tôi xin đi B vì động cơ riêng. Tôi thấy điều đó thật buồn cười và thương hại cho những người không hiểu rằng điều mà cách mạng mong muốn nhất là con người có thể hoàn thành cả hai nhiệm vụ riêng và chung. Nhiệm vụ riêng là bảo vệ tình yêu bằng cách rút ngắn thời gian xa cách, cùng chiến đấu bên người yêu. Để bảo vệ tình yêu một cách tích cực, tôi không ngại gian lao” (ngày 4/2/1966).
Phần hai của cuốn sách mang tên Cây cầu bắc qua dòng sông chia cắt kể lại hành trình hai cuốn nhật ký chiến tranh của Đặng Thùy Trâm trở về với gia đình sau 35 năm. Vào ngày 22/12/1994, một bộ phim tài liệu đã được phát sóng, nói về những con tàu không số và cuộc chiến thầm lặng trên biển. Khi nhắc đến bệnh xá Đức Phổ cùng cô bác sĩ chỉ huy tên Thùy, hình ảnh của liệt sĩ đã xuất hiện trên màn hình, khiến người thân không thể giấu được niềm vui mừng, dù đó là “niềm vui trong đau khổ”.
Sáng ngày 25/4/2005, Đặng Kim Trâm nhận được cuộc điện thoại từ một tổ chức nhân đạo của Mỹ, thông báo rằng có một người Mỹ đang giữ những ghi chép của bác sĩ. Đó là nhiếp ảnh gia Ted Engelmann, người đã có bản sao nhật ký do cựu binh Mỹ Robert Whitehurst trao lại. Theo bà Kim Trâm, lần trở về này của chị gái mình như “một tiếng vọng từ quá khứ làm chấn động cả nước và lan tỏa ra thế giới”. Vào ngày 11/5, ông Ted Engelmann đã đến Việt Nam tham gia sự kiện về bác sĩ Đặng Thùy Trâm, ôn lại ký ức đưa nhật ký của chị trở về quê hương cách đây 20 năm.
Đặng Thùy Trâm trong những năm tháng làm việc tại Đức Phổ. Ảnh: Tư liệu
Cuốn sách còn chứa đựng nhiều hình ảnh tư liệu về Đặng Thùy Trâm bên người thân và bạn bè. Những bài viết của mẹ và em gái liệt sĩ thể hiện tình cảm sâu sắc và nỗi xót xa trước sự hy sinh của chị. Trong lời giới thiệu ấn phẩm, nhà văn Thanh Thảo đã nhận định rằng qua nhật ký, công chúng có thể thấy được nơi sâu thẳm nhất của tâm hồn Đặng Thùy Trâm là tình yêu, bắt đầu từ cha mẹ, các em, bạn bè, tình cảm đôi lứa và rộng hơn là tình yêu thương đồng đội.
Liệt sĩ Đặng Thùy Trâm sinh ngày 26/11/1942, là con gái của một bác sĩ ngoại khoa và một dược sĩ, đã tốt nghiệp Đại học Y khoa Hà Nội năm 1966 và xung phong vào chiến trường miền Nam. Tháng 3/1967, cô được phân công về bệnh viện huyện Đức Phổ, nơi chủ yếu điều trị cho các thương bệnh binh. Ngày 22/6/1970, Đặng Thùy Trâm đã hy sinh trong một cuộc phục kích khi mới 27 tuổi.
Cuốn Nhật ký Đặng Thùy Trâm đã trở thành một hiện tượng văn học, là ấn phẩm bán chạy kỷ lục trong nước và được dịch sang 18 thứ tiếng, xuất bản tại 22 quốc gia. Nhật ký cũng đã được chuyển thể thành phim Đừng đốt (đạo diễn Đặng Nhật Minh), ra mắt năm 2009 và nhận được nhiều giải thưởng lớn. Dự án phim này cũng đã đại diện Việt Nam tham gia giải Oscar lần thứ 82.
Trích đoạn kết phim ‘Đừng đốt’
Trích đoạn kết phim ‘Đừng đốt’. Video: Viện phim Việt Nam
Phương Linh
