Cuốn hồi ký mang tên “Nghề báo chuyên nghiệp” của nhà báo Đông Duy Hoàng Kiếm Nam không chỉ đơn thuần là một tác phẩm ghi lại những kỷ niệm trong làng báo trước năm 1975, mà còn là một bức tranh sống động về một thời kỳ đầy biến động của báo chí miền Nam Việt Nam.
Trước năm 1975, nghề báo tại miền Nam đã được đề cập trong nhiều tác phẩm nổi tiếng của các nhà văn như Vũ Bằng, Lý Quý Chung và Hồ Hữu Tường. Cuốn sách mới của Hoàng Kiếm Nam (bút danh Đông Duy) tiếp tục khai thác đề tài này, mang đến cái nhìn sâu sắc và chân thực về những thăng trầm của nghề báo trong giai đoạn lịch sử đặc biệt này.
Hoàng Kiếm Nam, một người Hà Nội di cư vào Nam năm 1954, đã theo học ngành dược nhưng lại chọn con đường làm báo. Ông đã từng cộng tác với nhiều cơ quan truyền thông như Việt Tấn Xã và tuần báo Newswek, hiện đang sinh sống tại Mỹ. Sau nhiều năm cống hiến cho nghề báo, ông đã cho ra mắt cuốn hồi ký này vào tháng 2, như một cách để ghi lại những trải nghiệm quý báu của mình.
Bìa “Nghề báo chuyên nghiệp hay chuyện nghề báo bổ”, sách 554 trang. Ảnh: NXB Hội nhà văn
Báo chí miền Nam đã hình thành từ những ngày đầu khi người viết báo chủ yếu là các nhà văn, như Tản Đà, Nguyễn Tuân và Sơn Nam, họ thường viết các tác phẩm văn học và phóng sự mang tính nghệ thuật. Những tờ báo trước năm 1960 thường chỉ có một hoặc hai biên tập viên, không có phóng viên chuyên nghiệp, và tin tức chủ yếu được mua hoặc dịch từ các hãng tin nước ngoài.
Vào năm 1956, ông Nguyễn Ngọc Linh trở về từ Mỹ và được bổ nhiệm làm Tổng giám đốc Việt Tấn Xã, nơi ông đã mở các khóa đào tạo đầu tiên cho 100 người, trong đó 20 người được giữ lại làm việc tại cơ quan này, còn lại được phân bổ cho các tờ báo khác. Sự kiện này đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong việc phát triển nghề báo tại miền Nam.
Từ đó, làng báo đã có những thay đổi lớn, các nhà báo bắt đầu biết đến công thức “5W” (What, When, Where, Who, Why) của báo chí phương Tây, giúp họ nâng cao chất lượng tin tức. Nhiều ký giả tài năng đã xuất hiện, như Phạm Xuân Ẩn và Trần Trọng Thức, những người đã góp phần làm phong phú thêm bức tranh báo chí thời bấy giờ.
Trong “Nghề báo chuyên nghiệp”, tác giả đã khéo léo tái hiện lại những kỷ niệm trong quá trình tác nghiệp, với giọng văn châm biếm, phản ánh chân thực những hành động lố bịch của các tướng lãnh và dân biểu Sài Gòn tại trụ sở quốc hội, cũng như những câu chuyện hài hước về “phong bao” của các tỉnh trưởng dành cho báo chí. Ông cũng không ngần ngại mô tả khung cảnh hoang tàn của thành phố Huế trong cuộc chiến Mậu Thân 1968.
Nhiều thông tin trong cuốn sách sẽ rất hữu ích cho những ai nghiên cứu về báo chí miền Nam, như cụm từ “tưởng cũng cần nhắc lại” mà các báo thường sử dụng để bổ sung thông tin cho bản tin. Hay cụm từ “với sự dè dặt thường lệ của nhà báo” mà tác giả cho rằng là cách để phóng viên có thể đưa tin mà không bị chỉ trích.
Cuốn hồi ký cũng chứa đựng nhiều giai thoại thú vị, như việc nhà văn Sơn Nam thường viết xong bản thảo rồi đem phơi ra ngoài sân, không tiếp khách, để các báo tự đến lật xem và lấy về. Hay những loạt phóng sự dài kỳ về các đề tài giật gân mà không bị xử phạt, cùng những kỷ niệm với các văn nghệ sĩ nổi tiếng như Thanh Tâm Tuyền và Nguyễn Đình Toàn.
Tác giả đã đánh giá rằng báo chí Sài Gòn trong giai đoạn 1965-1970 rất sôi động và cạnh tranh, mang lại nhiều giá trị cho độc giả. Ông cho rằng có khoảng 50 tờ báo hoạt động, nhưng con số 500 ký giả mà nhiều người nhắc đến là không chính xác, vì nhiều người chưa bao giờ viết một bài báo thực sự.
Tác giả Đông Duy Hoàng Kiếm Nam. Ảnh: Nhà xuất bản cung cấp
Không chỉ chỉ trích những điều tiêu cực trong nghề báo, tác giả còn điểm lại những thói xấu, những lần nhận tiền, ẩu đả và những tai nạn nghề nghiệp mà ông đã trải qua. Nhà văn, nhà báo Yên Ba đã nhận xét rằng: “Với cái nhìn sắc bén, Đông Duy không chỉ dùng bút mà còn dùng một con dao mổ để viết về một mảng đời sống báo chí mà lâu nay chưa được biết đến, giúp lấp đầy những khoảng trống trong lịch sử báo chí Việt Nam. Cuốn hồi ký này xứng đáng được đọc, đặc biệt là sau tác phẩm ‘Bốn mươi năm nói láo’ của Vũ Bằng.”
Tiên Long
