Trong bối cảnh thị trường lao động toàn cầu đang trải qua những biến động mạnh mẽ, số liệu từ Layoffs.fyi cho thấy rằng chỉ trong chưa đầy tám tháng của năm 2025, ngành công nghệ đã chứng kiến hơn 80.000 lao động bị sa thải. Điều này không chỉ là một con số khô khan mà còn là một hồi chuông cảnh báo cho thế hệ trẻ, đặc biệt là Gen Z, những người mới bước chân vào thị trường lao động.
Thế hệ Gen Z, với những ước mơ và hoài bão đổi mới, đang phải đối mặt với những thách thức chưa từng có do sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) và những biến động kinh tế toàn cầu. Họ là nhóm lao động trẻ tuổi nhất, nhưng lại là những người đầu tiên phải gánh chịu hậu quả từ làn sóng chuyển dịch này.
Liệu mô hình truyền thống có còn hiệu quả?
AI từng được xem như một công cụ giúp tăng năng suất và giảm bớt gánh nặng công việc cho con người. Tuy nhiên, thực tế lại cho thấy rằng nó đang tạo ra những tác động tiêu cực, đặc biệt là đối với những lao động trẻ trong ngành công nghệ. Theo thống kê, tính đến tháng 7/2025, có tới 80.845 nhân viên công nghệ đã bị cắt giảm, trong đó phần lớn là những người mới bắt đầu sự nghiệp, nơi mà Gen Z chiếm ưu thế.
Các tập đoàn lớn như Google, Meta, Microsoft và Amazon đang điều chỉnh chiến lược của mình, giảm bớt việc tuyển dụng nhân viên mới và tăng cường đầu tư vào AI. Họ ưu tiên những nhân viên có kinh nghiệm, những người có khả năng làm việc cùng với máy móc để tạo ra giá trị cao hơn.
Một báo cáo từ một tổ chức tài chính lớn đã chỉ ra rằng Gen Z là nhóm lao động có nguy cơ cao nhất bị thay thế bởi AI trong toàn bộ thị trường việc làm. Trong suốt một thập kỷ qua, hàng triệu người trẻ đã đổ xô vào ngành công nghệ với niềm tin rằng việc học lập trình sẽ là bảo đảm cho tương lai nghề nghiệp của họ. Tuy nhiên, chỉ trong hai năm qua, niềm tin này đang dần bị lung lay.
Theo thông tin từ TechCrunch, từ đầu năm 2023 đến nay, số lượng vị trí entry-level trong ngành công nghệ tại Mỹ đã giảm tới 35%. Ngay cả khi Gen Z có bằng cấp và kỹ năng lập trình, họ vẫn gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với các công cụ AI như GitHub Copilot hay ChatGPT, có khả năng tạo ra sản phẩm phần mềm chỉ trong vài giờ.
Một khảo sát từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới cho thấy gần 50% Gen Z cảm thấy rằng giá trị bằng đại học của họ đã giảm sút do sự xuất hiện của AI. Điều này không chỉ là cảm xúc mà còn được xác thực bằng những dữ liệu cụ thể.
Tờ New York Post đã chỉ ra rằng AI đang tác động trực tiếp đến các vị trí entry-level, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ, nhờ khả năng tự động hóa các công việc lặp đi lặp lại. Các công ty hiện nay ưu tiên những nhóm nhỏ với nhân viên có kinh nghiệm, được hỗ trợ bởi AI, thay vì tuyển dụng thêm nhân viên mới, dẫn đến việc cơ hội cho những người mới vào nghề giảm đi đáng kể.
Thậm chí, một tổ chức tài chính nổi tiếng đã ghi nhận tỷ lệ thất nghiệp của lao động công nghệ trong độ tuổi 20-30 tăng gần 3% từ đầu năm 2025, vượt xa các nhóm tuổi khác. Họ dự đoán rằng AI có thể thay thế từ 6-7% lực lượng lao động tại Mỹ trong thập kỷ tới.
Tờ Fortune cũng cho biết rằng các công ty lớn như Microsoft, Google và Meta đã sa thải gần 30.000 nhân viên và chuyển hướng đầu tư sang AI.
Thực trạng còn tồi tệ hơn khi tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp đại học đã lên tới 5.5%, gần bằng với nhóm không có bằng đại học, khiến cho mô hình học đại học để xin việc trở nên ngày càng mong manh.
Tuy nhiên, việc đổ lỗi hoàn toàn cho AI là một sai lầm nghiêm trọng, và có thể làm che mờ những vấn đề sâu xa hơn trong thị trường lao động hiện nay.
Tương lai nào cho Gen Z?
Tờ Fortune nhận định rằng thị trường lao động hiện tại đang ở trong trạng thái “bình ổn lạnh”: các công ty không ồ ạt sa thải nhưng cũng không còn mặn mà trong việc tuyển dụng, đặc biệt là với những nhân viên mới tốt nghiệp. Những người đã có việc thì giữ chặt vị trí của mình, trong khi những người mới ra trường lại loay hoay trong một thị trường gần như đóng băng.
Hơn nữa, các đợt tăng lãi suất kéo dài nhằm chống lạm phát đã làm suy yếu lòng tin của doanh nghiệp, khiến họ cắt giảm đầu tư dài hạn, bao gồm cả đội ngũ phát triển sản phẩm mới, nơi thường là bệ phóng cho những người trẻ. Tình hình càng trở nên tồi tệ hơn bởi các xung đột thương mại chưa có hồi kết, khiến doanh nghiệp hoãn kế hoạch tuyển dụng vì sợ chính sách thay đổi.
Các công ty công nghệ thường than phiền về việc thiếu nhân sự chất lượng cao, nhưng lại từ chối hàng trăm ngàn hồ sơ từ sinh viên mới tốt nghiệp. Nhiều vị trí entry-level lại yêu cầu ứng viên có từ 3-5 năm kinh nghiệm, tạo ra rào cản gần như không thể vượt qua cho Gen Z.
Nhiều chuyên gia cho rằng có sự chênh lệch giữa những gì các trường đại học giảng dạy và những gì các nhà tuyển dụng cần. Sinh viên mới ra trường có thể thiếu những kỹ năng mềm và khả năng giải quyết vấn đề thực tế mà các công ty đang tìm kiếm.
Theo Wall Street Journal, vị trí entry-level đã giảm khoảng 17% từ tháng 4/2019, đặc biệt trong ngành công nghệ và tài chính. Nhiều nhà tuyển dụng yêu cầu ứng viên có từ 3-5 năm kinh nghiệm, mặc dù họ là vị trí entry-level.
Sự “mất giá trị bằng cấp” đang diễn ra khi nhiều vị trí yêu cầu trình độ cao hơn mà không mang lại lợi ích tương xứng cho người lao động.
Nếu không có những chính sách điều chỉnh từ chính phủ và sự thay đổi tư duy từ doanh nghiệp, Gen Z có thể trở thành thế hệ “mất phương hướng nghề nghiệp đầu tiên của kỷ nguyên AI”.
Tuy nhiên, không phải tất cả đều u tối. Gen Z là thế hệ linh hoạt, có khả năng tự học và sáng tạo. Nhiều người đang chuyển hướng sang các ngành nghề khó bị AI thay thế như thiết kế sản phẩm, phân tích hành vi người dùng, hoặc tích hợp AI vào các dịch vụ sáng tạo. Các doanh nghiệp cũng bắt đầu nhận ra rằng giá trị của con người không nằm ở việc thay thế AI, mà ở khả năng kết hợp cùng nó.
Tóm lại, Gen Z đang phải đối mặt với một “cơn bão hoàn hảo”. Họ bước vào thị trường lao động trong bối cảnh các công ty đang chuyển đổi mô hình kinh doanh, ưu tiên công nghệ hơn con người, trong khi nền kinh tế vĩ mô lại không ủng hộ việc tuyển dụng mới. AI không phải là “kẻ thù” duy nhất, mà chỉ là một phần của bức tranh lớn hơn, nơi những vấn đề cơ cấu và kinh tế đang cùng nhau tạo ra một thị trường lao động đầy thách thức.
Hơn 80.000 người mất việc trong ngành công nghệ chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Đằng sau nó là một thế hệ đang bị thử thách bởi công nghệ mà họ từng được dạy rằng sẽ là tương lai của mình.
Thay vì chỉ đổ lỗi cho AI, đã đến lúc các nền kinh tế cần nhìn nhận lại cấu trúc thị trường lao động, cách đào tạo nhân lực và cách doanh nghiệp đang chọn lọc cơ hội cho tương lai. Nếu không, không chỉ Gen Z mà toàn xã hội sẽ phải đối mặt với một làn sóng “khủng hoảng việc làm kiểu mới” đang lặng lẽ lan rộng.
*Nguồn: Fortune, BI, WSJ, New York Post
