“Ôi, con vịt vàng dễ thương quá!”, một giọng nói trẻ con vang lên từ chiếc điện thoại, ngay sau đó là tiếng của một cô gái trẻ: “Nhảy đi, nhảy đi, nào, nào!”, chỉ trong vài giây, lại vang lên một giọng thuyết minh đều đều, nội dung dường như không liên quan đến đứa trẻ 7 tuổi: “Top 5 kiểu mẹ chồng khó chịu nhất, số 3 là…”.
Những âm thanh nối tiếp nhau, chỉ trong khoảng 15 đến 30 giây, một nội dung mới lại xuất hiện. Không có đầu đuôi, nhạc nền dồn dập, tiếng cười, tiếng hét… tất cả tạo thành một chuỗi âm thanh hỗn độn. Đây chính là cơ chế thu hút người xem của các video ngắn hiện nay.
Chị H. thở dài: “Tôi không biết phải làm sao, mỗi khi thằng bé mượn điện thoại của bố mẹ là lại xem liên tục các clip. Mẹ gọi thì nó chỉ bảo thêm 1 phút thôi, mà 1 phút đó chắc chắn xem được cả chục video. Tôi không thể quản lý hết nội dung mà con xem, chỉ có thể giới hạn thời gian bằng cách thu điện thoại lại.”
Ảnh minh họa.
Chuyện của gia đình chị H. không phải là hiếm gặp. Thực tế, tình trạng này đang ngày càng phổ biến hơn.
Trên nhiều nền tảng như TikTok, YouTube Shorts hay Instagram Reels, những video ngắn với âm thanh bắt tai, hình ảnh hấp dẫn và nhịp cắt nhanh chóng đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của thế hệ Gen Alpha. Không cần có câu chuyện rõ ràng, chỉ cần gây sốc trong vài giây đầu tiên là đủ để giữ chân trẻ em và khiến chúng tiếp tục vuốt màn hình.
Đối với các bạn nhỏ, đây không chỉ đơn thuần là một hình thức giải trí. Đó là một phần của thực tại – nơi mà các xu hướng thay đổi từng giờ, và mọi tương tác đều diễn ra ngay lập tức.
Một điệu nhảy kỳ lạ, một câu nói hài hước được nhắc đi nhắc lại, hay một thử thách có phần ngớ ngẩn cũng có thể trở thành chủ đề bàn tán trong lớp học cả ngày. Dần dần, trẻ em làm quen với việc tiếp nhận nội dung theo kiểu “mảnh vụn”: Không cần logic, không cần đào sâu, chỉ cần đủ vui, đủ lạ, đủ trendy.
Điều này đặt ra một câu hỏi lớn: Làm thế nào để thế hệ Gen Alpha (những người dưới 15 tuổi) có thể phân biệt giữa: Thật và giả, giữa những điều giá trị như kỹ năng sống, trải nghiệm thực tế và thời gian chất lượng với cảm giác tức thời mà video ngắn mang lại?
Khi 15 Giây Định Hình Tư Duy
Việc tiếp xúc liên tục với video ngắn không chỉ dừng lại ở việc giải trí. Nó âm thầm định hình cách mà trẻ em cảm nhận và xử lý thế giới xung quanh, theo cách ngày càng nhanh hơn, ngắn hơn và dễ bị kích thích hơn.
Một nghiên cứu của Google công bố đầu năm 2024 cho thấy: Thời gian trung bình của mỗi video YouTube Shorts mà thanh thiếu niên xem chỉ khoảng 17 giây, và mỗi phiên có thể kéo dài đến 70 clip. Trên TikTok, số liệu từ BBC chỉ ra rằng 80% video phổ biến có độ dài dưới 20 giây, trong đó mốc 15-16 giây là “điểm vàng” để giữ chân người xem dưới 18 tuổi.
Ảnh minh họa.
Những người đã xem và nghiện các video ngắn ngày càng khó tập trung vào những hoạt động đòi hỏi sự kiên nhẫn, như đọc sách, học bài hay thậm chí là một cuộc trò chuyện có chiều sâu. Một báo cáo của Viện Tâm lý học Trung Quốc (2023) đã ghi nhận sự sụt giảm rõ rệt về khả năng chú ý của trẻ em trong 5 năm qua, khi các em dành phần lớn thời gian cho nội dung ngắn, có nhịp độ nhanh và độ kích thích cao.
Không chỉ vậy, video ngắn thường được thiết kế để khơi dậy và dẫn dắt cảm xúc của người xem một cách tức thì: hài hước, giật mình, cảm động, thậm chí là sợ hãi – tất cả được “nén” lại trong chưa đầy nửa phút. Việc lặp đi lặp lại kiểu kích thích này hàng chục, hàng trăm lần mỗi ngày khiến trẻ quen với việc chỉ tìm kiếm những cảm xúc mạnh, làm mờ dần khả năng cảm nhận những niềm vui giản dị, bền vững hơn.
Nội dung mà các bạn nhỏ tiếp cận thường được cá nhân hóa tối đa, nghĩa là hệ thống sẽ chỉ gợi ý những gì trẻ từng bấm thích, xem lâu hay tương tác. Điều này không còn đơn thuần là “lựa chọn thông minh”, mà là kết quả của các thuật toán học máy và trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng tinh vi.
Chúng hoạt động theo cơ chế: Quan sát thói quen, cảm xúc, tốc độ vuốt, thời gian dừng lại ở mỗi video, rồi ngay lập tức đề xuất thứ “vừa miếng” tiếp theo.
Lâu dần, người xem sống trong một “bong bóng nội dung” – nơi sở thích, quan điểm, thậm chí cả thế giới quan cũng bị bó hẹp trong những gì AI cho là phù hợp nhất với chính mình.
Và điều đáng lo hơn nữa là ranh giới giữa thật và giả ngày càng trở nên mong manh. Những video được dựng kỹ, những câu chuyện bị thổi phồng, hoặc những hình ảnh không phản ánh đúng thực tế, tất cả có thể khiến trẻ khó phân biệt điều gì là thật, điều gì chỉ là diễn.
Phụ Huynh Lúng Túng Trong Thế Giới Video Ngắn
Trẻ em nghiện video ngắn, nhưng người lớn lại… không biết làm gì?
Ảnh minh họa.
Tại Trung Quốc, theo khảo sát của một tờ báo, có đến 92% phụ huynh tin rằng con mình có dấu hiệu “nghiện” video ngắn. 66% bày tỏ lo ngại về nội dung phản cảm, thiếu kiểm duyệt; hơn 70% cảm thấy con ngày càng thiếu động lực học tập và không còn hứng thú với những hoạt động ngoài đời. Thậm chí, chính phủ đã từng tung ra tính năng “chế độ trẻ em” – tự động giới hạn thời gian xem TikTok bản nội địa xuống 40 phút/ngày – nhưng hầu hết phụ huynh thừa nhận: “Chỉ cần con biết cách gỡ cài đặt là đâu lại vào đó”.
Tại Hàn Quốc, mối lo về việc trẻ em dán mắt vào màn hình quá nhiều đã khiến chính phủ triển khai các trại hỗ trợ điều chỉnh hành vi sử dụng Internet, đặc biệt dành cho lứa tuổi thanh thiếu niên.
Theo một tờ báo, hơn 1.200 học sinh từng tham gia các chương trình này, trong đó phần lớn là những em dành quá nhiều thời gian cho các nội dung dạng clip ngắn. Tuy vậy, đây không phải là giải pháp dễ tiếp cận với mọi gia đình, vì không phải ai cũng đủ điều kiện về thời gian, chi phí, và trên hết không phải đứa trẻ nào cũng sẵn sàng tham gia.
Trước thực tế này, không ít phụ huynh thừa nhận mình cảm thấy lúng túng, thậm chí bất lực. Phản ứng thường thấy nhất là giấu điện thoại, tắt Wifi, cấm đoán bằng đủ mọi cách nhưng rồi đâu lại vào đấy. Bởi càng cấm, trẻ càng tìm cách lách; còn phụ huynh, nếu không thật sự hiểu con đang mê mẩn điều gì, thì mọi nỗ lực kiểm soát cũng chỉ là tạm thời.
Và có một sự thật là: Video ngắn không xấu. Vấn đề không nằm ở định dạng, mà ở cách dùng chúng trong bao lâu và với mục đích gì.
Ảnh minh họa.
Trong một bài viết trên một tờ báo, có đoạn: “Nhiều chuyên gia giáo dục khuyên phụ huynh nên cùng con phân tích nội dung video đang xem: Vì sao con thích? Điều gì khiến con cười? Điều gì làm con thấy phi lý? Đây là cách đơn giản mà hiệu quả để rèn tư duy phản biện cho trẻ, thay vì để con thụ động tiếp nhận những nội dung đã được thuật toán gợi sẵn.”
Bên cạnh đó, phụ huynh nên khuyến khích con từ người xem trở thành người sáng tạo. Việc tự làm video, dù chỉ là kể chuyện, làm món ăn, trồng cây hay ghi lại khoảnh khắc bình thường, giúp trẻ hiểu được công sức phía sau mỗi clip và biết trân trọng nội dung chất lượng hơn.
Theo một tờ báo khác, có gần 80% trẻ vị thành niên được khảo sát đã sử dụng video ngắn để học kiến thức đơn giản nhẹ nhàng như khoa học hay kỹ năng xã hội, một tín hiệu tích cực nếu được khai thác đúng hướng.
Và quan trọng hơn cả, điều mà chúng ta nên nhắc nhau và nhắc trẻ, đó chính là: Ngoài thế giới 15 giây kia, còn có một cuộc sống khác, chậm hơn, sâu hơn và thật hơn.
Ảnh tổng hợp
