Lê Thị Lựu, một trong những nữ họa sĩ nổi bật nhất trong lịch sử mỹ thuật đương đại Việt Nam, đã để lại dấu ấn sâu sắc với những tác phẩm tranh lụa tinh tế, đặc biệt là về hình ảnh phụ nữ và trẻ em. Những bức tranh của bà không chỉ đơn thuần là nghệ thuật mà còn là những tác phẩm mang đậm giá trị văn hóa và tình cảm gia đình.
Vào ngày 30/3, tác phẩm Vô đề của Lê Thị Lựu, được sáng tác vào năm 1961, đã được bán với giá 2,92 triệu HKD (tương đương khoảng 9 tỷ đồng) tại phiên đấu giá của Sotheby’s. Bức tranh thể hiện một khoảnh khắc ấm áp giữa người mẹ và đứa trẻ, một chủ đề quen thuộc trong các tác phẩm của bà. Nhà sưu tầm Ngô Kim Khôi đã nhận xét rằng: “Họa sĩ đã khéo léo sử dụng các gam màu trầm và bố cục hài hòa để tạo nên một không gian trữ tình, gợi nhớ về những giá trị vĩnh cửu của tình thân và quê hương”.
Bức tranh này không chỉ là tác phẩm có giá trị cao nhất trong số các tác phẩm của họa sĩ Việt Nam được chào bán tại phiên Modern & Contemporary Day Auction, mà còn là minh chứng cho tài năng và sự sáng tạo của Lê Thị Lựu. Tác phẩm được vẽ bằng mực và màu nước trên lụa, có chữ ký và năm sáng tác ở góc dưới bên trái, thể hiện sự tỉ mỉ và tâm huyết của người nghệ sĩ.
Bức tranh Vô đề có kích thước 45×38 cm. Ảnh: Sotheby’s
Trong suốt sự nghiệp của mình, Lê Thị Lựu đã ghi dấu ấn với những tác phẩm thể hiện vẻ đẹp của phụ nữ và trẻ em, với những khuôn mặt rạng rỡ và đầy sức sống. Bà có khả năng kết hợp màu sắc và ánh sáng một cách tinh tế, tạo ra những tác phẩm mang lại cảm giác thanh bình và sang trọng cho người xem.
Nhà phê bình mỹ thuật Thụy Khuê, cháu dâu của họa sĩ, đã nhận định rằng hình ảnh nữ giới trong tranh của bà được khắc họa theo “khuôn vàng thước ngọc”. Chẳng hạn, trong bức Sơn nữ, nhân vật chính được miêu tả với khuôn mặt đầy đặn, tươi tắn và thân hình cân đối. Còn trong tác phẩm Mẹ địu con, bà đã khắc họa người mẹ với những nét đẹp truyền thống của phụ nữ Việt Nam như mũi dọc dừa và đôi mắt bồ câu.
Bên cạnh việc tôn vinh vẻ đẹp của người phụ nữ, Lê Thị Lựu còn thể hiện tình mẫu tử qua những khoảnh khắc ấm áp giữa mẹ và con. Những tác phẩm chân dung trẻ em của bà cũng thể hiện sự hồn nhiên và trong sáng, mang đến cho người xem một cái nhìn tự nhiên về tuổi thơ. Các mảng màu trong tranh của bà được thể hiện chồng lớp lên nhau, tạo chiều sâu và sự sống động cho bức vẽ.
Bức tranh Mẹ địu con được Lê Thị Lựu thực hiện khoảng năm 1960-1970, kích thước 41,2×33 cm. Ảnh: Bảo tàng Mỹ thuật TP HCM
Vào năm 1940, Lê Thị Lựu cùng chồng, kỹ sư Ngô Thế Tân, đã đến Paris, Pháp. Trong khoảng thời gian này, bà ít sáng tác do phải chăm sóc con nhỏ. Sau 15 năm, bà mới trở lại với nghệ thuật và chọn tranh lụa làm chất liệu chính cho các tác phẩm của mình.
Trước khi chuyển sang tranh lụa, bà đã thử sức với tranh sơn dầu về phong cảnh và chân dung. Khi chọn lụa, bà vẫn giữ chủ đề chân dung nhưng đã thêm vào nhiều hoạt cảnh, tạo nên sự sinh động cho tác phẩm. Để tạo ra những bức tranh mang phong cách riêng, bà đã áp dụng nhiều phương pháp như không tô màu phẳng, điều chỉnh sắc độ từ mái tóc đến màu áo và các phụ kiện.
Nhà phê bình Thụy Khuê đã từng nhận xét rằng: “Bà theo đuổi phong cách sáng tạo riêng, vẽ tranh lụa nhưng không giống với các danh họa như Lê Phổ hay Nguyễn Phan Chánh. Đó là sự kết hợp tinh tế giữa văn hóa Á và Âu, mang lại những ấn tượng Tây phương hòa quyện vào tâm hồn văn hóa Việt”.
Lê Thị Lựu sinh năm 1911 tại làng Thổ Khối, Bắc Ninh. Năm 1927, bà đã đỗ vào khóa III của trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương và nhanh chóng nổi bật với tài năng của mình. Tốt nghiệp thủ khoa năm 1932, bà đã trở thành một trong những họa sĩ nổi tiếng, được nhiều báo chí trong nước ca ngợi.
Tờ Phong Hóa số 18 đã đăng một bài viết được cho là của nhà văn Thạch Lam, trong đó nhấn mạnh tài năng của bà: “Cô Lê Thị Lựu không ngần ngại tham gia cùng các họa sĩ nam, và tài năng của cô thực sự nổi bật, là niềm tự hào cho phụ nữ Việt Nam”.
Sau khi tốt nghiệp, bà đã dạy học tại các trường Bưởi, Trung học Bảo hộ và Nữ sư phạm (hiện là trường Trưng Vương, Hà Nội). Năm 1934, bà chuyển vào TP HCM và tiếp tục giảng dạy tại trường nữ sinh bản xứ, còn được gọi là trường Áo Tím.
Tranh của Lê Thị Lựu đã được giới thiệu tại nhiều triển lãm ở Paris. Từ năm 1962, bà đã giảng dạy tại các trường Lycée Corot, Lycée Rodin và Lycée d’Orsay ở Paris. Năm 1971, bà về hưu và chuyển về miền Nam nước Pháp, nơi bà đã qua đời vào năm 1988.
Họa sĩ Lê Thị Lựu bên giá vẽ. Ảnh: Tư liệu
Sau khi qua đời, các tác phẩm của Lê Thị Lựu thường xuất hiện tại các phiên đấu giá của Sotheby’s và Christie’s. Tháng 4/2018, bức Trẻ em nghịch hoa của bà đã được bán với giá 207.821 USD. Năm 2019, 11 tác phẩm của bà được chào bán tại buổi Nghệ thuật đương đại & thế kỷ 20 của Christie’s Hong Kong. Hai năm sau, tác phẩm Ba mẹ con trên cỏ đạt giá 6,83 triệu HKD. Tháng 4/2022, tác phẩm Mẹ và con của bà được bán với giá 573.925 USD. Nhà phê bình Phan Cẩm Thượng đã nhận định rằng tranh của bà có kỹ thuật tốt, mang “vẻ bình dị mà phức tạp đa chiều”, phản ánh xã hội đương thời.
Vào tháng 11/2018, gần 30 bức tranh của Lê Thị Lựu đã được trưng bày tại TP HCM, đánh dấu 30 năm ngày mất của bà. Bộ sưu tập này bao gồm nhiều tác phẩm chất liệu lụa và sơn dầu, được sáng tác trong khoảng thời gian từ 1940 đến 1988, khi bà sống và làm việc tại Pháp.
Phương Linh
